Κάποιες διασυνοριακές επιτυχίες, όπως το «Παιχνίδι του Καλαμαριού» (Squid Game), απασχολούν όλο και περισσότερο τη βιομηχανία του υποτιτλισμού. Όμως η πληθώρα αυτού του περιεχομένου έχει οδηγήσει σε σκληρές προθεσμίες παράδοσης και μειωμένους μισθούς. Ενώ υπάρχει περισσότερη δουλειά, οι τιμές πέφτουν.
Η τεράστια επιτυχία που είχε το «Παιχνίδι του Καλαμαριού», του Netflix, πρόβαλε επίσης και την τέχνη του υποτιτλισμού. Μια παραδοσιακά παραμελημένη τέχνη που γίνεται ολοένα και πιο απαραίτητη για την αποτελεσματική λειτουργία της παγκόσμιας βιομηχανίας της ψυχαγωγίας.
Αποκτά ιδιαίτερη σημασία το γεγονός ότι πολυεθνικές πλατφόρμες επενδύουν τεράστια ποσά σε σειρές και ταινίες με συγκεκριμένο γλωσσικό ιδίωμα. Το Netflix ξοδεύει περισσότερα από μισό δισεκατομμύριο δολάρια μόνο για κορεατικό περιεχόμενο φέτος, ενώ η Disney+ και το HBO Max αυξάνουν ριζικά τη δική τους διεθνή παραγωγή.
Οι πλατφόρμες ροής περιεχομένου αναμφίβολα συνέβαλαν στην αύξηση της δημοτικότητας του περιεχομένου πέρα από σύνορα και γλώσσες, όπως μας δείχνει το σχετικά νέο φαινόμενο της επιτυχίας που έχουν ξένες επιτυχίες στις αγγλόφωνες αγορές. Όμως οι γνώστες της βιομηχανίας του υποτιτλισμού λένε ότι αυτές οι ίδιες πλατφόρμες, και ειδικότερα το Netflix, έχουν μειώσει τις χρεώσεις για τη δουλειά τους, οδηγώντας σε αντίστοιχη πτώση της ποιότητας. Αυτή η υπο-επένδυση σε ποιοτικούς υπότιτλους ελλοχεύει τον κίνδυνο να εμφανιστούν λανθασμένες μεταφράσεις που μπορεί να προκαλέσουν πολιτιστική προσβολή στους δίγλωσσους θεατές ή, τουλάχιστον, μπορεί απλώς να υπονομεύσουν την αποτελεσματικότητα και τη δυνατότητα χρηματοδότησης μιας κατά τα άλλα εξειδικευμένης παραγωγής.
Ερωτηθείς για τον ποιοτικό έλεγχο που γίνεται, ένας εκπρόσωπος του Netflix είπε στο The Hollywood Reporter: «Γενικά, πιστεύουμε ότι οι υπότιτλοι και η μεταγλώττιση μας είναι καλοί, αλλά όχι ακόμα αρκετά καλοί. Έτσι εργαζόμαστε συνεχώς για να τα βελτιώνουμε».
Υπάρχει μια ευρέως διαδεδομένη έλλειψη εκτίμησης στη βιομηχανία του θεάματος, για το πόσο απαιτητική μπορεί να είναι η δουλειά ενός υποτιτλιστή, λένε οι μυημένοι. Οι υποτιτλιστές καλούνται συχνά να περιορίσουν το μήκος των υποτίτλων τους στον μισό περίπου αριθμό γραμμάτων ή χαρακτήρων από όσους απαιτούνται για να γραφούν όσα ακούγονται και μόνο, αλλά αναμένεται επίσης να διατηρήσουν το πλήρες νόημα του διαλόγου, ενώ παράλληλα πρέπει να τον κάνουν ευανάγνωστο ώστε να μη μειωθεί η απόλαυση της δράσης που εμφανίζεται στην οθόνη. Εγχείρημα αρκετά δύσκολο ακόμη και όταν το νόημα είναι απλό, φανταστείτε όμως τη δυσκολία του όταν πρέπει να μεταφραστούν διαφορετικές κουλτούρες.
Ως πολύπλοκες γλωσσικές δομές, τα σενάρια περιέχουν συχνά λέξεις που δεν μεταφράζονται καλά, αστεία που δεν γίνονται κατανοητά, πολιτισμικές αναφορές που δεν έχουν νόημα για τους ξένους, ακόμη και έννοιες που δεν έχουν αντίστοιχες σε άλλες χώρες.
Στις γλώσσες της Ανατολικής Ασίας, για παράδειγμα, υπάρχουν όροι που χρησιμοποιούνται ειδικά για μεγαλύτερα και μικρότερα αδέρφια, θείες και θείους, οι οποίοι έχουν επίσης διαφορετικές συγκεκριμένες πολιτισμικές έννοιες όταν εφαρμόζονται σε άτομα εκτός οικογένειας. Αυτά δεν μεταφράζονται άμεσα στα αγγλικά ή και σε πολλές άλλες γλώσσες, δημιουργώντας πονοκέφαλο στους μεταφραστές.
Τέτοια ζητήματα προέκυψαν στο «Παιχνίδι του Καλαμαριού», όπου η κορεατική λέξη "oppa", που χρησιμοποιούν οι γυναίκες για να απευθυνθούν σε έναν μεγαλύτερο αδερφό ή έναν άνδρα λίγα χρόνια μεγαλύτερό τους, μεταφράστηκε «γέρος» και «μωρό» σε άλλες σκηνές, ενώ το "ajumma", το οποίο αναφέρεται σε μια μεσήλικη παντρεμένη γυναίκα, μεταφράστηκε ως «γιαγιά». Δεν αποτελεί έκπληξη, δεδομένης της κλίμακας της επιτυχίας της σειράς, το Netflix δέχθηκε αρκετές επικρίσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης από δίγλωσσους θεατές σε όλο τον κόσμο σχετικά με την αδέξια αντιμετώπιση αυτών των κορεατικών πολιτισμικών αποχρώσεων.
Η επιτυχημένη σειρά του Netflix έχει υποστεί σύγκριση με μια άλλη κορεατική επιτυχία, το Parasite, του βραβευμένου με Όσκαρ Bong Joon Ho, το οποίο οι γνώστες του κλάδου αναφέρουν ως αντικείμενο μελέτης για το πώς γίνεται σωστά ο υποτιτλισμός. Ο Darcy Paquet, κριτικός κινηματογράφου, λέκτορας και περιστασιακός ηθοποιός, προσλήφθηκε να το μεταφράσει και του δόθηκαν πολλές σημειώσεις από τον σκηνοθέτη πριν ξεκινήσει. «Είχα πολύ λεπτομερείς συζητήσεις με τον σκηνοθέτη Bong ενώ εργαζόμουν για τη μετάφραση του Parasite», εξηγεί ο Paquet. «Κατανοεί καλά τη σημασία της μετάφρασης των υπότιτλων και μου έδωσε πολλές οδηγίες για το ποιες πτυχές του αρχικού διαλόγου να τονίσω».
Όμως τέτοια προσοχή στη λεπτομέρεια και συνεργασίες με σκηνοθέτες είναι σπάνια πολυτέλεια, ιδιαίτερα λόγω του μεγάλου όγκου περιεχομένου που διαθέτουν οι πλατφόρμες ροής.
«Οι πλατφόρμες ροής φαίνεται να δίνουν μεγαλύτερη προσοχή σε σειρές που είναι πιο επιτυχημένες, αλλά λόγω των τεράστιων ποσοτήτων που παραδίδουν, δεν φαίνεται να διατηρούν την ίδια ποιότητα για κάθε παραγωγή», λέει ένας έμπειρος υποτιτλιστής από Κορεάτικα σε Αγγλικά (Ζήτησε να μην κατονομαστεί επειδή συνεχίζει να εργάζεται με τις πλατφόρμες). «Για παράδειγμα, μπορείτε να πείτε ότι η ποιότητα των υποτίτλων στη δεύτερη σεζόν της - επιτυχημένης κορεατικής σειράς ζόμπι – «Το Βασίλειο» (Kingdom), του Netflix, έχει βελτιωθεί δραστικά σε σύγκριση με την πρώτη σεζόν. Αυτό πιθανότατα οφείλεται στην επιτυχία της σειράς». Ο μεταφραστής είπε ότι πληρώθηκε με 255 δολάρια για μια ταινία 110 λεπτών, από μια τοπική υπηρεσία ροής περιεχομένου, και ότι τόσο χαμηλή αμοιβή, συχνά συνοδευόμενη από σύντομες προθεσμίες, μπορεί να οδηγήσει σε κακής ποιότητας τελικό προϊόν.
Στη γειτονική Ιαπωνία, ο Jason Gray, παραγωγός της Tokyo's Loaded Films και περιστασιακός υποτιτλιστής θεωρεί αδιανόητο και δεν συμφωνεί με το είδος της προσοχής που δόθηκε στους υπότιτλους του Parasite. «Δεν μιλάμε για τρόπο γραφής με δική του καλλιτεχνία. Ο υποτιτλισμός είναι γενικά μια απαραίτητη εργασία για τη διάδοση του ιαπωνικού ‘’περιεχομένου’’ στους αγοραστές», λέει ο Gray.
Η αμοιβή και οι συνθήκες για τον υποτιτλισμό στην Ιαπωνία έχουν επιδεινωθεί από τότε που κυκλοφόρησε το Netflix εκεί, το 2015, σύμφωνα με έναν βετεράνο πολλών δεκαετιών που διδάσκει επίσης την τέχνη του υποτιτλισμού σε ένα εξειδικευμένο κολέγιο στο Τόκιο (και ο οποίος επίσης προτίμησε να παραμείνει ανώνυμος λόγω επιχειρηματικών σχέσεων). «Οι αμοιβές έχουν μειωθεί κατά περίπου 25 τοις εκατό για τους πολύ έμπειρους υποτιτλιστές, αλλά σχεδόν στο μισό για έναν που ξεκινά τώρα να υποτιτλίζει», λέει ο βετεράνος του κλάδου. Η μέση αμοιβή στην Ιαπωνία για ένα επεισόδιο διάρκειας μιας ώρας είναι περίπου 300 δολάρια, αν και οι πιο έμπειροι υποτιτλιστές που εργάζονται σε μια μεγάλη παραγωγή μπορούν να κερδίσουν τα διπλάσια.
«Ο χρόνος είναι επίσης σημαντικός παράγοντας. Μια εβδομάδα είναι ο τυπικός χρόνος παράδοσης για να ολοκληρώσετε μια παράσταση διάρκειας μιας ώρας», λέει ο υποτιτλιστής από το Τόκιο. «Αλλά ο χρόνος για έλεγχο και διόρθωση είναι συνήθως περιορισμένος, ειδικά για μικρότερες παραγωγές».
Τα αυστηρά χρονοδιαγράμματα και η έλλειψη επίβλεψης μπορεί να οδηγήσουν σε αινιγματικές μεταφράσεις. Σε ένα επεισόδιο του Derry Girls, του Netflix, μια κωμωδία καταστάσεων που διαδραματίζεται στη Βόρεια Ιρλανδία, ο σκύλος της οικογένειας θεωρείται νεκρός, και μία από τις ηθοποιούς λέει: «I couldn’t manage my Chinese last night». Ενώ ο χαρακτήρας εννοούσε ότι ήταν πολύ αναστατωμένος για να φάει το κινέζικο φαγητό της («Δεν είχα όρεξη να φάω Κινέζικο χθες το βράδυ»), το κοινό της Ιαπωνίας διάβασε: «Δεν μπορούσα να μιλήσω Κινέζικα χθες το βράδυ».
Στην Ιαπωνία, μεγάλο όγκο εργασιών υποτιτλισμού τον διαχειρίζονται πρακτορεία που λειτουργούν ως μεσάζοντες, συνάπτοντας συμβάσεις με πλατφόρμες ροής και μεταφέροντας την εργασία σε ελεύθερους επαγγελματίες. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα ακόμη χαμηλότερες αμοιβές για τους εργαζόμενους.
«Γιατί το Netflix, μια εταιρεία πολλών δισεκατομμυρίων δολαρίων, αναθέτει σε τρίτους τον υποτιτλισμό, αντί να έχει μια αποκλειστική ομάδα στο εσωτερικό του και να μπορεί να εγγυηθεί ποιότητα;» ρωτά έναν μεταφραστής που παράγει αγγλικούς υπότιτλους για περιεχόμενο από Netflix, Hulu και Ιαπωνικές πλατφόρμες ροής μέσω ενός πρακτορείου.
Το 2018, το Netflix έκλεισε την παγκόσμια πλατφόρμα Hermes, η οποία κυκλοφόρησε τον προηγούμενο χρόνο με φιλόδοξο στόχο όχι μόνο να ασχολείται άμεσα με τους υπότιτλους και τους μεταφραστές, αλλά και να εκπαιδεύει μια νέα γενιά από αυτούς για να χειρίζεται τη συνεχώς διευρυνόμενη βιβλιοθήκη του.
Η κατάσταση είναι κάπως καλύτερη στην Ευρώπη, όπου ο υποτιτλισμός ταινιών εξακολουθεί να θεωρείται τέχνη. Στη Γαλλία, η τοπική νομοθεσία απαιτεί να αναγνωρίζονται οι υπότιτλοι στους τίτλους και οι μεταφραστές συχνά αποκτούν δικαιώματα ως δημιουργοί ενός έργου που προβάλλεται και δημιουργεί έσοδα εκτός της γλώσσας του. Αλλά ο όλο και αυξανόμενος αριθμός από πλατφόρμες ροής έχει οδηγήσει και εκεί τον υποτιτλισμό σε παρακμή.
«Οι πολλές πλατφόρμες ροής, προσφέρουν πολύ περισσότερη δουλειά, αλλά οι τιμές πέφτουν, όπως και η ποιότητα», λέει η Isabelle Miller, πρόεδρος της ATAA, της ένωσης που εκπροσωπεί τους μεταφραστές για μεταγλώττιση και υποτιτλισμό στη Γαλλία.
Για ζεύγη γλωσσών όπου δεν υπάρχουν διαθέσιμοι μεταφραστές, όπως για παράδειγμα από τα Κορεάτικα στα Γαλλικά, η συνήθης πρακτική είναι ο μεταφραστής να εργάζεται από μια έκδοση του σεναρίου που έχει ήδη μεταφραστεί μία φορά. Έτσι η γαλλική μετάφραση για το Squid Game έγινε από την αγγλική έκδοση του σεναρίου. «Τα όποια λάθη είχε η αγγλική έκδοση μεταφέρθηκαν, φυσικά, στους Γάλλους», σημειώνει η Miller.
Το «Roma», του Αλφόνσο Κουαρόν, το οποίο κέρδισε το πρώτο του Όσκαρ στο Netflix, καταστράφηκε όταν υποτιτλίστηκε στα γαλλικά, σύμφωνα με άρθρο που δημοσίευσε η ATAA. Η ομάδα ισχυρίστηκε ότι η ταινία μετατράπηκε «σε μια κωμικοτραγική φάρσα», με σειρές προτάσεων χωρίς ρήματα ή άρθρα και χαρακτήρες να αλλάζουν τυχαία μεταξύ της σύγχρονης αργκό και της γαλλικής του 19ου αιώνα.
Η ATAA πιέζει τον κρατικό κινηματογραφικό φορέα της Γαλλίας, το CNC, για να αποκτήσει δικαιώματα συλλογικής διαπραγμάτευσης για τους μεταφραστές που θα τους επέτρεπε να θέτουν ελάχιστα πρότυπα για όλους τους υπότιτλους.
Η Miller υποστηρίζει ότι δεν θα κοστίσει πολύ για το Netflix και άλλες μεγάλες εταιρείες παραγωγής να επενδύσουν σε μεταφράσεις υψηλής ποιότητας - «λιγότερο από 10.000 ευρώ (11.585 δολάρια)» για την επαγγελματική μετάφραση του σεναρίου μεταγλώττισης και των υπότιτλων.
«Είναι μια πολύ μέτρια τιμή», λέει. «Αν δεν αξίζει να πληρώσεις λίγο παραπάνω για να γίνει σωστά η μετάφραση, άξιζε καθόλου να γίνει η ταινία;»
Πηγή: The Hollywood Reporter
fansubbers.gr